Hak arayan kişiler , mahkemeye başvurarak hukuksal koruma isterler .Bu koruma talebi esas itibariyle bir dava şekline bürünür. Dava kesin hükümle sonuçlandığından , davacı ile davalı arasındaki uyuşmazlıkta , hukuksal koruma talebi kati bir şekilde karşılanmış olur. Bu sebeple dava , “ kesin hukuki koruma “ olarak adlandırılır. Ancak bu kesin hükme kadar olan süreçte ortaya çıkabilecek sakıncaları önlemek için hukukumuzda geçici nitelikte hukuki koruma tedbirleri mevcuttur.

Bu geçici nitelikteki hukuki koruma tedbirlerinden birisi de ihtiyati tedbir olarak adlandırılır. Örneğin , bozulma tehlikesi olan malın satılması ve bedelinin dava sonuna kadar saklanması , boşanma davasında çocuğun geçici olarak taraflardan birine verilmesi veya tedbir nafakasına hükmedilmesi durumlarında koruma , edim veya güvence amacıyla ihtiyati tedbir söz konusu olmaktadır.

İHTİYATİ TEDBİRİN ŞARTLARI NELERDİR ?

Mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle (1) hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağı yada tamamen (2) imkansız hale geleceği veya(3) gecikmesinde sakınca bulunması yahut (4) ciddi bir zararın ortaya çıkacağı endişesi bulunan haller ihtiyati tedbirin şart ve sebepleridir.

İHİYATİ TEDBİRİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR ?

Geçici hukuki korumaların temel özellikleri ihtiyati tedbir için de geçerlidir. Bunlar ;

1. Yargı organlarınca karar verilmesi ,
2. Her iki tarafça da istenebilmesi ,
3. Geçici nitelikte olması ,
4. İncelemenin basit veya çabuk şekilde yapılması ,
5. Kararların bağlayıcı ve zorlayıcı olması ,
6. Yargılamada kural olarak yaklaşık ispatla yetinilmesi ,
7. Hukuki dinlenilme hakkı bakımından , karşı taraf önceden dinlenilmeden de karar verilebilmesi,
8. İhtiyati tedbir sadece uyuşmazlık konusu hakkında konulabilmesi ,
9. İhtiyati tedbir kararı alan kimse mutlaka süresi içerisinde dava açmak zorundadır.

İHTİYATİ TEDBİR TALEBİ

İhtiyati tedbir dava açılmadan önce talep edilebileceği gibi dava açıldıktan sonra da talep edilebilir. İhtiyati tedbir talebi dava açılmadan önce , esas hakkında görevli ve yetkili olan mahkemeden ; dava açıldıktan sonra ise asıl davanın görüldüğü mahkemeden talep edilebilir. Tedbir talep eden taraf bu talebini bir dilekçeyle mahkemeye sunacaktır. Dilekçesinde ise, dayandığı ihtiyati tedbir sebebini ve türünü açıkça belirtmeli ayrıca davanın esası yönünden kendisinin haklılığını yaklaşık olarak ispat etmelidir.

Burada tam ispat aranmamış ancak basit bir iddia da yeterli görülmemiştir. Bunun nedeni ise geçici hukuki korumalarda , bazen karşı tarafın dinlenmemesi , tüm delillerin ayrıntılı bir biçimde incelenmesine yeterli bir zamanın olmaması gibi sebeplerle yaklaşık ispat yeterli görülmüştür. Yaklaşık ispat durumunda hakim söz konusu iddianın ağırlıklı ihtimal olarak doğru olduğunu kabul etmekle birlikte , zayıf bir ihtimal de olsa , aksinin mümkün olduğu ihtimalini göz ardı edemez.

Bu sebepledir ki , genelde geçici hukuki korumalarda (ihtiyati tedbir , ihtiyati haciz) haksız olma ihtimali de dikkate alınarak talepte bulunandan teminat alınması öngörülmüştür.

İHTİYATİ TEDBİR KARARI

Mahkeme ,tedbire konu olan mal veya hakkın ,muhafaza altına alınması veya bir yediemine(güvenilir bir üçüncü kişiye ) tevdii yada bir şeyin yapılması veya yapılmaması gibi, sakıncayı ortadan kaldıracak veya zararı engelleyecek her türlü tedbire karar verebilir. Bu kararla birlikte yapılabilecekler kanunda örnek yoluyla sayılmışsa da bunların dışında gerekli olan her türlü tedbir alınabilir. Burada önemli olan husus ise “ asıl uyuşmazlığı çözecek nitelikte bir karar verilememesidir.” Aksi halde geçici hukuki koruma olan ihtiyati tedbir , davanın yerine ikame edilmiş olur ve böyle bir karar verilmesi ihtiyati tedbir hükümlerinin ihlali sonucunu doğurur. Örneğin , taşkın inşaatın ihtiyati tedbir yoluyla yıkılmasına , boşanma davasında ihtiyati tedbir yoluyla boşanmaya karar verilemez.

Mahkeme verdiği ihtiyati tedbir kararına ; ihtiyati tedbir talep edenin ve karşı tarafın adı , soyadı ve yerleşim yer ile talep edenin Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasını ; tedbirin açık ve somut olarak hangi sebebe ve delillere dayandığını ; tereddüde yer vermeyecek şekilde , neyin üzerinde ve ne tür bir tedbire karar verildiğini ; talepte bulunanın , ne tutarda ve ne türde bir teminat göstereceğini yazar.

Ayrıca ihtiyati tedbir kararının gerekçeli karar şeklinde yazılması gerekmektedir. İhtiyati tedbir talebinin reddi halinde , kanun yoluna başvurulabilir. Bu başvuru öncelikle incelenir ve kesin olarak karara bağlanır. Burada söz konusu olan kanun yolu ise istinaftır.

İHTİYATİ TEDBİR KARARINDA TEMİNAT

İhtiyati tedbir kararı verilmesi , karşı taraf bakımından aleyhe sonuç doğurur ve onun haklarını ihlal eder.Bu nedenle , davanın sonunda aleyhine ihtiyati tedbir verilen kişinin haklılığı ortaya çıkarsa , onun uğradığı zararların karşılanması gerekir. Bu yüzden , ihtiyati tedbir kararı verilmesi teminat verilmesine bağlıdır. Uygulamada ihtiyati tedbir isteyenden genellikle % 10-15 oranına teminat yatırılması istenmektedir.

Ancak ihtiyati tedbir talebi resmi bir belgeye , başkaca bir kesin delile dayanıyor yahut durum ve koşullar gerektiriyorsa , mahkeme gerekçesini açıkça göstermek şartıyla teminat alınmamasına da karar verebilir. Örneğin elinde delil olarak bir mahkeme ilamı olan kimsenin tedbirde haksız çıkma ihtimali çok az olduğu için hakim teminat alınmaması yönünde takdir hakkını kullanabilir. Ayrıca adli yardımdan yararlanan kimsenin de teminat göstermesi gerekmez.

Teminat alınması , teminatın muhatabı olan karşı taraf ve ilgili üçüncü kişilerin menfaatini korumakla birlikte , haksız çıkması durumunda talepte bulunanın teminatını uzun süre mahkemede tutmak da menfaat dengesini zedeleyecektir. Bu nedenle 392. Maddenin ikinci fıkrasında , teminatın ne zaman iade edileceği hususu belirlenmiştir. Buna göre asıl hükmün kesinleşmesinden veya ihtiyati tedbir kararının kalkmasından itibaren 1 ay içinde tazminat davasının açılmaması üzerine teminat iade edilir.

İHTİYATİ TEDBİR KARARININ UYGULANMASI

İhtiyati tedbir kararını alan taraf , kararın verildiği tarihten itibaren bir hafta içerisinde bu kararın uygulanmasını talep etmek zorundadır. Aksi halde , kanuni süre olan iki  hafta içerisinde esas hakkında dava açılmış olsa dahi , ihtiyati tedbir kararı kendiliğinden kalkar. Buradaki bir haftalık süre , kararın verildiği tarihten başlar ; sürenin başlaması için tebliğ gerekmez.

İhtiyati tedbir kararının uygulanması ise , kararı veren mahkemenin yargı çevresinde bulunan veya ihtiyati tedbir konusu mal yada hakkın bulunduğu icra dairesinden talep edilir.

İHTİYATİ TEDBİR KARARINA KARŞI İTİRAZ

1. Karşı taraf dinlenmeden verilen ihtiyati tedbir kararına karşı itiraz edilebilir.(Karşı taraf dinlenmişse , itiraz hakkı yoktur)
2. İtiraz konusu , ihtiyati tedbirin şartlarına , mahkemenin yetkisine ve teminata ilişkin olabilir.
3. İhtiyati tedbir kararına karşı yapılan itiraz , mahkemece aksine karar verilmedikçe , ihtiyati tedbirin uygulanmasını durdurmaz.
4. İtiraz süresi 1 haftadır.
5. İhtiyati tedbirin uygulanması sebebiyle bir üçüncü kişinin menfaati açıkça ihlal edilirse , üçüncü kişi de ihtiyati tedbiri öğrenmelerinden itibaren 1 hafta içinde ihtiyati tedbirin şartlarına ve teminata itiraz edebilirler.
6. İtiraz konusunda yetkili ve görevli mahkeme , ihtiyati tedbir kararı veren mahkemedir.
7. İtiraz hakkında verilen karara karşı , kanun yoluna başvurulabilir. Bu başvuru öncelikle incelenir ve kesin olarak karara bağlanır . Kanun yoluna başvurulmuş olması , tedbirin uygulanmasını durdurmaz.

İHTİYATİ TEDBİRİ TAMAMLAYAN İŞLEMLER

İhtiyati tedbir kararı dava açılmadan önce verilmişse , tedbir talep eden , bu kararın uygulanmasını talep ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açmak ve dava açtığına ilişkin evrakı , kararı uygulayan memura ibrazla dosyaya koydurmak zorundadır. Aksi halde tedbir kendiliğinden kalkar. İhtiyati tedbir kararının etkisi , aksi belirtilmediği takdirde , nihai kararın kesinleşmesine kadar devam eder.

İHTİYATİ TEDBİR KARARINDA KANUN YOLU

Kanuna göre , ihtiyati tedbirlerle ilgili olarak kanun yoluna götürülebilecek kararlar yalnızca , ihtiyati tedbir kararına itiraz hakkında verilecek olan kararlar ile ihtiyati tedbirin reddine ilişkin kararlardır. Bu kararlar dışında kalan ihtiyati tedbirle ilgili kararlara karşı kanun yolu kapalıdır. İhtiyati tedbir talebinin kabulü halinde ise bu karara karşı kanun yolu kapalıdır.

İHTİYATİ TEDBİR KARARININ KALDIRILMASI

Aleyhine ihtiyati tedbir kararı verilen veya hakkında tedbir uygulanan kişi , mahkemece kabul edilecek teminatı gösterirse , mahkeme , duruma göre tedbirin değiştirilmesine veya kaldırılmasına karar verebilir.

Teminatın tutarı ise tedbirin değiştirilmesi veya kaldırılması durumuna göre takdir edilir. Ancak durum ve koşulların değiştiği sabit olursa , talep olması halinde tedbirin değiştilmesine veya kaldırılmasına teminat aranmaksızın da karar verilebilir.